Activiteiten - verslagen

---

Foto Eric Bonckaert

GESCHIEDENIS VAN HET FORT:

Sterker dan de Franse "Maginotlinie" en de Duitse "Westwall": dat was het beeld van het fort Eben-Emael in 1939. Het Belgisch leger plantte deze kolos neer in de periode 1932-1935 om een zwak punt in de Belgische defensie tegenover Duitsland te versterken: de invalswegen in de buurt van Maastricht.

Foto Eric Bonckaert

Eben-Emael is een reus onder de forten. Verspreid over een oppervlakte van 75 ha (150 voetbalvelden) liggen 17 bunkers van uiteenlopende types die ondersteund werden door verschillende andere werken. Totale vuurkracht: 2100 kg. per minuut. De bunkers werden ingeplant zoals een slagschip: op het vlakke bovenplateau van de heuvel de lange-afstandartillerie; langs alle zijden onderaan de defensiebunkers, aangevuld met bijkomende versperringen. Een indrukwekkende "natuurlijke" verdediging versterkte het driehoekig fort nog: aan de oostzijde sneed het Albertkanaal door de heuvel, met verticale muren tot 60m. hoog; daarnaast een watergracht in het westen en een droge anti-tankgracht in het zuiden. In de mergelberg, 60 m onder het hoogste punt, werd een ondergrondse kazerne gebouwd. Een ondergrondse stad die het garnizoen een beleg moest laten doorstaan: slaapzalen, keuken, machinekamer, douches, waszalen, hospitaal, waterput, voorraadkamers, enz. Een indrukkwekkend tunnelstelsel van 5.5 km. verbond alle bunkers met elkaar. Een garnizoen van 1.198 militairen diende het fort operationeel te maken.

Militaire experts van verschillende landen waren het er op het einde van de jaren 1930 over eens. Dit was één van de sterkste forten van Europa. Slechts één woord om het te typeren: oninneembaar!

Foto Eric Bonckaert

Het fort bestaat uit drie niveaus:

• Niveau 0: De kazerne (45 m onder het oppervlak) voor de huisvesting van 1200 soldaten inclusief alles wat nodig was om zonder hulp van buitenaf voor langere tijd stand te houden. Meer dan 30 lokalen - keuken, douches, hospitaal, slaapkamers, eetruimte, enz. - zijn ondertussen opnieuw ingericht en geven een beeld van het garnizoenleven in vredes- en oorlogstijd.
• Niveau 1: het tussenniveau (25 m onder het oppervlak) bestaande uit de galerijen (circa 5.5 km in totaal) die toegang geven tot alle gevechtsopstellingen van het fort; hier lagen eveneens de munitiedepots en de commandopost
• Niveau 2: vanaf het tussenniveau vertrokken verschillende verticale schachten van 18 tot 25 meter hoog naar de kanonnenkamers waar het lange-afstandgeschut stond opgesteld. Deze artilleriestukken stonden dus als het ware op het dak van het fort opgesteld.

Foto Eric Bonckaert

Samen met 8 van de 12 gemoderniseerde forten en 3 andere nieuwe forten vormde fort Eben-Emael in 1940 een onderdeel van de Versterkte Stelling Luik. Fort Eben-Emael moest dus mee de Maas- en Albertkanaalstelling - waar bunkers langs de waterwegen waren gebouwd, aangevuld met veldversterkingen - helpen verdedigen. Die werd op 10 mei 1940 in de omgeving van het fort bemand door de 7de Infanteriedivisie. Bovendien waren in de nabije omgeving niet minder dan 90 stukken veldgeschut gericht op de bruggen over de Maas en het Albertkanaal. Deze eenheden, gesteund door het fort, zouden volgens de Belgische legerleiding moeten volstaan om de voorziene invasie van het Duitse leger af te slaan. Door zijn sterke natuurlijke verdediging en zijn moderne bewapening gold Eben-Emael alvast als één van de sterkste forten van Europa en als oninneembaar.

DE AANVAL OP 10 MEI 1940:

Hoe schakel je het sterkste fort van Europa uit? Een traditionele grondaanval met artillerie en infanterie kostte veel tijd, materiaal en manschappen, terwijl de Duitse legerleiding net een snelle doorbraak wilde forceren. Een gedurfd plan werd ontwikkeld. Men slaagde erin grote transportzweefvliegtuigen te maken. Op 10 mei 1940 zetten deze toestellen, in het schemerdonker, een elite-eenheid neer op het bovenplateau van het fort. Een officiële oorlogsverklaring was er niet. Razendsnel gebruikten de Duitsers nieuwe explosieven - de zgn. "holle ladingen" - om de Belgische kanonnen buiten gevecht te stellen. Dat lukte: in ongeveer een kwartier tijd werden de meeste Belgische artilleriebunkers uitgeschakeld. Aan drie bruggen over het Albertkanaal, even ten noorden van het fort, landden eveneens zweefvliegtuigen. Twee belangrijke bruggen werden ingenomen. Tegenaanvallen mochten niet baten. Het garnizoen gaf zich over na 31 uren strijd. De trieste balans van de korte, maar hevige strijd: ca. 650 doden in en om Eben-Emael, 10% van het totaal in mei 1940. Het Duitse succes in Eben-Emael was er één op verschillende vlakken. Niet alleen betekende het de doorbraak van de Albertkanaalstelling; het gaf de Belgen en de Geallieerden een psychologische opdoffer en de Duitsers een enorme steun: het sterkste fort van Europa werd in een mum van tijd uitgeschakeld. Bovendien had de doorbraak een breder, strategisch effect. Zoals voorzien zoog het de Franse en Britse troepen naar het Belgische binnenland en werd de weg vrijgemaakt voor de Duitse aanval door de Ardennen. Het resultaat is bekend: de Geallieerde troepen werden in België omsingeld en rond Duinkerken en Calais samengedrukt...

Het fort heeft zich omstreeks het middaguur op zaterdag 11 mei 1940 overgegeven omdat de toestand kritiek geworden was. Vele bunkers waren uitgeschakeld, het fort was inmiddels volledig omsingeld door Duitse grondtroepen en het garnizoen was danig onder de indruk van de indrukwekkende impact van de nieuwe Duitse explosieven, die een vernietigend effect hadden en velen hadden gedood of zwaar verwond. Het zorgde voor een kletterende Duitse overwinning die uitgebreid verwerkt werd in de Duitse oorlogspropaganda.